Հայ-թուրքական հարթակ
Տեսակետներ Թուրքիայից, Հայաստանից և Սփյուռքից
Թուրքերեն, հայերեն, անգլերեն և ֆրանսերեն թարգմանություն
- Մանրամասները
- Ստեղծված Չորեքշաբթի, Հուլիսի 16, 2014, ժ. 20:44-ին
| Վեբ-Ցուցահանդես | |
 |
Աքսորի դիմանկարներ: |
2014թ ապրիլի 24-ին Դիարբեքիրում բացվեց «99, Աքսորի դիմանկարներ - Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների 99 լուսանկար» ցուցահանդեսը: Դա պատմական իրադարձություն էր Արեւմտյան Հայաստանի այս շրջանի համար (այժմ Թուրքիա), որտեղ 20-րդ դարասկզբին հարյուր հազարավոր հայեր էին ապրում:
Ցուցահանդեսի նպատակն էր կազմակերպել 99 վերապրածների խորհրդանշական հայրենադարձությունը՝ օգտագործելով 1915թ ցեղասպանության ոգեկոչման 99-ամյակը: 1915-ի կոտորածներից փրկված 99 հայեր` ցուցահանդեսի բացման կապակցությամբ խորհրդանշկան վերադարձ կատարեցին դեպի Արեւմտյան Հայաստանի պապենական հողերը:
|
Ցուցահանդեսը լույս աշխարհ եկավ ֆրանսահայկական Երկիր Եւրոպա ՀԿ-ի և Դիարբեքիրի քաղաքապետարանի միջեւ 2008 թվականից շարունակվող գործընկերության շնորհիվ, որի նպատակն է վերածնել հայ մշակույթն ու ինքնությունը այս տարածաշրջանում: |
 |
Ցուցահանդեսում հնչեցվող պատգամով ցույց էր տրվում, որ սփյուռքի (կամ Հայասատանի) կառույցները կարող են ամրանալ Թուրքիայում՝ հայերի ձայնը լսելի դարձնելու նպատակով: Նմանատիպ միջոցառումներ կազմակերպելու հնարավորությունը, ինչպիսին էր ապրիլի 24-ին Դիարբեքիրում 1915թ ցեղասպանության ոգեկոչումը, ապացուցում է, որ, հիշողությունից և պատմությունից այն կողմ, այսօր հնարավոր է վերածնել հայ ինքնությունն այնտեղ, որտեղից սկիզբ են առնում նրա արմատները: Գուցե դա կլինի դեպի երկիր շարժման սկիզբը՝ մշակույթի, զբոսաշրջության, և այլնի միջոցով:
Տե՛ս “99 լուսանկար“ ցուցահանդեսը
Հայկական հիշողության հետազոտման եւ արխիվացման ասոցիացիայի (ARAM) կայքում:
Ցուցահանդեսը
Ցուցահանդեսում ներկայացված են 1915թ ցեղասպանությունը վերապրած 99 հայ փախստականների անձնագրային լուսանկարները, որոնք արվել են նրանց Մարսել ժամանման պահին՝ 1922-ից 1926թթ:
Անձնագրային լուսանկարները այն ժամանակ կցված էին Մարսելի հայկական եկեղեցու կողմից տրված մկրտության վկայականներին, որոնք ֆրանսերեն էին ու օգտագործվում էին որպես ժամանակավոր քաղաքացիական կացության վկայականներ:
Լուսանկարները վերցված են Մարսելի հայկական եկեղեցու գրանցամատյաններից, որոնք պահպանվում են ԱՐԱՄ ասոցիացիայի արխիվային ֆոնդում: 12 գրանցամատյաններում պահպանված այդ քարտերի թիվը հասնում է հազարի:
Յուրաքանչյուր քարտ պարունակում է հետեւյալ նշումները. անուն, ազգանուն, հայրանուն, մոր օրիորդական ազգանուն, ծննդյան վայր (գյուղ կամ քաղաք) ու ամսաթիվ, անձին կնքող քահանայի անունը, կնքահոր անունը և տրման ամսաթիվը:
Մոտ 200 քարտի կցված են անձնագրային լուսանկարներ, որոնց հետեւի մասում նշված են անունն ու ազգանունը, Անատոլիայի և Օսմանյան Թուրքիայի որեւէ քաղաքում կամ գյուղում ծնված անձի ծննդյան ամսաթիվն ու վայրը:
 |
 |
 |
Լուսանկարները
Ինքնության այս պատկերներն արձանագրում ու վավերացնում են այդտեղ ներկայացված յուրաքանչյուր անձի աննկարագրելի և առանձնահատուկ պատմությունը: Դրանք արվեստի պատկերներ չեն, այլ՝ լուսանկարներ, որոնք ժամանակի եւ տարածության մեջ ֆիքսում են աքսորյալների ճակատագիրը. լուսանկարը թույլ է տալիս գտնել կորուսյալ ինքնության մի պատառիկ:
Լուսանկարն ամրացված է եղել ծննդյան և մկրտության վկայականին՝ տրված Մարսելի հայկական եկեղեցու կողմից: Դա բավարար հանգամանք է եղել, որպեսզի Ֆրանսիայի իշխանությունները ճանաչեին հայ փախստականների ինքնությունը՝ հեռու իրենց ծննդավայրից:
«Հայ իշխանության կողմից հաստաված» մկրտության այդ վկայականը պաշտոնական կարգավիճակ էր տալիս փախստականին: Նանսենյան անձնագրի կամ երիտասարդ Թուրքիայի հանրապետության անձնագրի բացակայության պայմաններում (ոմանք նույնիսկ միայն օսմանյան փաստաթղթեր էին կրում իրենց հետ), այդ վկայականների շնորհիվ ֆրանսիական իշխանությունները պաշտոնական գրանցման վկայականներ էին տրամադրում, որոնք ծառայում էին որպես կացության վկայական՝ հայրենազուրկ հայի, օտարերկրացու, Թուրքիայում ծնվածի կարգավիճակով:
Ինքնության փաստաթղթեր ձեռք բերելով, աքսորում հայտնված անձը, տեղահանվածը, ցեղասպանության կամ պատերազմի փախստականը կարողանում է աշխատանք փնտրել, փորձում է վաստակել իր ապրուստը, վերաիմաստավորել ու վերակառուցել իր կյանքը:
Ահա ձեր առջեւ են հրաշքով փրկվածների 99 դեմքեր, որոնք 99 տարիներ առաջ գոյատեւման սարսափելի և անմարդկային տառապանքներ են կրել, զրկվելով իրենց հարազատներից և հայրենի հողից, ապրելով սարսափն ու սովը, ծարավը, մահը որպես հանապազօրյա հաց: Նրանք կարողացան վերակառուցել իրենց կյանքը հնարավորինս արժանապատվորեն:
Պաշտոնյայի կամ ղեկավարի մոտ իր անունը բարձր արտասանելը ցույց է տալիս, որ նա վերապրող է և ֆիզիկապես ծնվել է մի վայրում՝ հեռու Ֆրանսիայից, այլուր: Այդ վայրը, իհարկե, նրանց ծննդավայրն է եղել՝ Անատոլիան, Արեւմտյան Հայաստանը, այն հողը, որտեղ սկսվել է ամեն ինչ. այս ցուցահանդեսը մեզ ներկայացնում է այն հայերի դիմանկարները, ովքեր ծնվել են այնտեղ, եւ իրենց ամբողջ կյանքի ընթացքում, Ֆրանսիայում, երբեք չեն դադարել մտածել իրենց մանկության երկրի մասին:
 |
 |
 |
 |
Հայրենազուրկի կարգավիճակից՝ փախստականի և ապա քաղաքացու...
Հայ փախստականների զանգվածային գաղթը տեղի ունեցավ ոչ թե երբ կոտորածներն էին մոլեգնում, այլ ավելի ուշ, երբ հայ բնակչությունը համոզվել էր արդեն, որ անհնարին էր շարունակել ապրել իր դահիճների կողմից կառավարվող այդ երկրում: Այնպես որ թուրքահայերի զանգվածային գաղթը դեպի Ֆրանսիա սկիզբ առավ 1922 թ:
1918թ զինադադարից հետո հայրենազուրկի կարգավիճակով ապրող հայերին Փախստականների գերագույն հանձնակատարն ի վերջո շնորհեց անձը հաստատող ժամանակավոր վկայականներ` «Նանսենյան անձնագրեր», փախստականի կարգավիճակով: Այնուհետեւ, նրանք ուղղություն վերցրեցին գլխավորապես դեպի եվրոպական այն երկրները, որոնք աշխատուժի կարիք ունեին:
Ֆրանսիան Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-1918) ընթացքում ժողովրդագրական մեծ կորուստներ էր կրել և պատրասատ էր կլանել սփյուռքի մի մասը: Հաճախ է նշվել այն ակտիվ դերը, որ Ֆրանսիան ունեցել է Սիրիայում ու Լիբանանում, որտեղ ծվարել էին մեծ թվով հայեր: Այդ հանգամանքը օգնեց Ֆրանսիային ավելի մերձենալ տառապյալ հայ ժողովրդին ու հատուկ մոտեցում ցուցաբերել նրա նկատմամբ:
Ի վերջո, հայերը զանգվածաբար սկսեցին բնակություն հաստատել Ֆրանսիայում, այնտեղ գտնելով իրենց անհրաժեշտ աշխատանքը մի նոր կյանք սկսելու համար: Աշխատատեղերով հարուստ Մարսելն ընդունեց նրանց: Հայերն աշխատանքի անցան նավահանգստում, ինչպես նաեւ այն ժամանակ ծաղկող գործարաններում՝ շաքարի, ձեթի, օճառի արտադրամասերում:
Մարսելի նավահանգիստ ժամանելուց անմիջապես հետո, նրանք սկզբում հավաքվեցին փախստականների ճամբարներում, որոնցից ամենամեծն էր Օդդոյի ճամբարը, որտեղ գրեթե 5 հազար հայ էր ապրում 1922-ից 1927թթ: Միեւնույն ժամանակ նրանք սկսեցին հաստատվել Ֆրանսիայի քաղաքների բանվորական թաղամասերում՝ գործարանների մերձակայքում: Շատ չանցած նրանք տեղափոխվեցին այն ժամանակվա գյուղական միջավայրով արվարձաններ, որտեղ էլ կառուցեցին իրենց նոր հայրենիքը:
Ֆրանսիայում՝ Մարսել, Վալանս, Լիոն և Փարիզ քաղաքները, ինչպես նաեւ բազմաթիվ թաղամասեր լավագույն կերպով են խորհրդանշում այս խաղաղ նվաճումը և նոր արմատներ գցելու ջանքերը: Նրանք իրենց տների կողքին կառուցեցին հայկական եկեղեցիներ ու դպրոցներ: Հենց այս ժամանակ է, որ սփյուռքն սկսեց ստեղծել իր կառույցները՝ միաժամանակ ինտեգրվելով Ֆրանսիայի հանրապետությանը, առանց կորցնելու իր լեզուն, իր մշակույթը և իր պատմությունը:
Այնուհետեւ հայերը ամրապնդեցին իրենց դիրքերը, զարգացրեցին իրենց ձեռնարկատիրական տաղանդը եւ սերնդից սերունդ դարձան լիարժեք քաղաքացիներ՝ մասնակցելով տնտեսական և ժողովրդավարական կյանքին՝ հարգալից այն ինստիտուտների նկատմամբ, որոնցում շատերը շուտով իրենց դերակատարությունն ունեցան:
 |
 |
 |
|
 |
 |
||
