Հայոց ցեղասպանության ճանաչում, հոգեվերլուծաբանի տեսակետ

• 
• 
Tweet

Մանրամասները

Ստեղծված Կիրակի, Նոյեմբերի 16, 2014, ժ. 06:55-ին

Հայոց Ցեղասպանություն, Ճանաչում և Փոխհատուցում Հայացք Հայկական Սփյուռքից Հայոց ցեղասպանության ճանաչում, հոգեվերլուծաբանի տեսակետ Հելեն Փիրալյան

Հելեն Փիրալյան Հոգեվերլուծաբան

Հայոց ցեղասպանության հրամայական անհրաժեշտությունը հասկանալու համար, ի հեճուկս մեզ բաժանող ու հետզհետե հեռացնող ժամանակին, հարկավոր է հաշվի առնել դրա յուրահատկությունները և դրանից բխող հոգեկան հետեւանքները: Եվ դա վերաբերում է ինչպես հայերի ժառանգներին, այնպես էլ թուրքերի, որոնց ճակատագրերը կապված են իրար:

Եթե ցեղասպանական նախագծի գլխավոր հատկանիշը մի խմբի անդամներին սպանելուց այն կողմ՝ այդ նույն խումբն իսկ վերացնելն է, վերացնելով նրա բոլոր անդամներին՝ ոչ միայն ներկայի, այլ նաեւ անցյալի, ուստիեւ ապագայի, ապա դա հստակորեն նշանակում է, որ այդ նախագծի նպատակը սպանդն է՝ ոչ միայն ապրողների, այլ նաեւ նրանց ժառանգների: Ահա թե ինչպես է նրա ժխտումը ներկայում մեզ զգաստ է պահում և այդ պատճառով իսկ անժամանցելի է:

Բայց եթե հանգուցյալի ճակատագիրը ողբերգական է, քանի որ նա իր իր հարազատների համար ոչ կենդանի է և ոչ էլ մահացած, իսկ նրա սուգը առկախված է, ապա այն է՛լ ավելի ողբերգական է եթե նրա մահը ծրագրված ու կազմակերպված է՝ ուղեկցված այդ մահի ժխտումով ու ջնջումով, այսինքն մահացածի գոյության իսկ անհետացումով, ինչպես դա տեղի է ունենում ցեղասպանության ժամանակ: Ահա, այդ ժամանակ է, որ հանգուցյալը դառնում է ավելի քան հանգուցյալ, որը «երբեք գոյություն չի ունեցել», ինչը զրկում է նրա հետնորդտներին ոչ միայն իր հարազատների կորուստը սգալուց, այլեւ նախորդումից, քանի որ հանգուցյալի «գոյություն ունեցած լինելն» իսկ ժխտվում է:

Ըստ էության, սրանից էլ առաջանում է վերապրողների մոլուցքը՝ վկայելու այն անհուն ցանկությունը և վերջին կենդանի վկայի մահվան երկյուղը, ինչը կնշանակեր ամբողջ խմբի կորստի ու ոչնչության մեջ անհետացման վտանգ, որովհետեւ քանի դեռ ինչ-որ մեկը կարող է վկայել այդ մասին, կարծես այդ վախը հաղթահարված է լինում:

Մահացածներին ոչնչացումից փրկելու և նրանց վերջնական անհետացումը կանխելու համար վերապրողներին այլ բան չի մնում քան առաջարկել իրենց մարմինները որպես շիրիմ նրանց, ում մարդկային էությունը մերժվել է: Ինչ վերաբերում է այդ վերապրածների ժառանգներին, նրանք հայտնվել են իրենց իսկ կյանքն ապրելու կրկնակի անհնարինության մեջ, քանի որ պետք է հավատարիմ մնան ոչ միայն հանգուցյալներին, այլեւ այն վերապրածներին, ովքեր իրենց նախորդել են ու եղել են այդ անհնարին սուգի առաջին կրողները: Այսպիսով սկսվում է ցեղասպանական մի բնաջնջում, որը եթե չդադարեցվի ապա այն կշարունակվի սերնդե սերունդ: Այստեղ խոսքը ոչ թե փոխանցման, այլ անհնարին փոխանցումը հաջորդ սերնդին փոխադրելու կամ ձախողելու մասին է:

Հետեւաբար փոխանցման հարցն այսպես եմ ուզում ձեւակերպել.  ցեղասպանությունից հետո ինչպե՞ս վերականգնել փոխանցումը, որը վերապրողներին ու նրանց ժառանգներին թույլ կտա կյանքն ապրել այլ կերպ, քան վերապրել վերապրածներին ու նրանց ժառանգներին, այլ կերպ, քան մարմնավորել հանգուցյալներին՝ թույլ չտալու համար նրանց անհետացումը, նրանց հետ մեկ մարմին դառնալով և մարմնավորելով նրանց ցավը:

Որովհետեւ աղետը ներկայում պահելը, այն անձնավորելը՝ տեղի ունեցածը վկայելու մի ձեւ է, փոխարենը, սակայն, դա անհնար է դարձնում, եթե ոչ արգելում, տվյալ ժառանգորդի սեփական կյանքը, ցեղասպանական սպանդի վայրից և այն ուղեցկող ցավից ձերբազատումը: Քանի որ վերապրողը կամ ժառանգորդը՝ կորուստը վառ չպահելու դեպքում, այդ անհետացման իսկ մեղսակիցն է դառնում:

Հետեւաբար հարց է առաջանում, թե ինչպե՞ս պետք է դուրս գալ գոյատեւման այս վայրից, որտեղ կյանքն ապրվում է միայն մեկ ուրիշի սպանությունը վառ պահելու համար:

Հարցը կարելի է նաեւ այս կերպ վերաձեւակերպել. ինչպե՞ս վերապրողները և նրանց ժառանգները կարող են «ցեղասպանված» հանգուցյալներին ոչնչությունից դուրս հանել, ապա վերագրանցել նրանց կենդանի եղած լինելու կարգավիճակով, այնուհետեւ գրանձել նրանց որպես մահացած նախնիների, այսինքն վերագրանցել միջսերնդական փոխանցման մեջ՝ առանց հանձնելու ոչնչության:

Դրա համար նախ անհրաժեշտ է, որ փրկվածներն ու նրանց ժառանգներն իմանան, թե ցեղասպանությունից դուրս գալը դավաճանություն կամ հրաժարում չէ: Ահա թե ինչու է հարկավոր, որ ցեղասպանության գոյությունը, նրա «տեղի ունեցած լինելը» ճանաչվի և արձանագրվի Թուրքիայի պատմության մեջ: Հենց այստեղ է, որ երրորդ կառավարությունների կողմից ճանաչման պահանջն իր բուն իմաստն է ստանում: Նույնքան կարեւոր է ժխտման քրեականացումը, քանի որ այն շարունակում է ակտիվ պահել ցեղասպանական սպանդը՝ ներազդելով ցեղասպանության ներկայիս ժառանգների վրա և անհնարին դարձնելով որեւէ իրական կամ խորհրդանշական թաղում: Թաղման չգոյության արդյունքում այդ վերապրածների ու նրանց ժառանգների մոտ առաջանում է հանգուցյալներին ու ցեղասպանությունը մարմնավորելու անհրաժեշտությունը:

Որպես սգո փուլերից մեկը՝ ինձ թվում է կարեւոր է նաեւ ռեինկարնացիայի խնդիրը՝ հանգուցյալների վերաանհատականացումը, որոնք այլեւս չեն տարրալուծվի անանունների բազմության մեջ, այլ կրկին կդառնան եզակի անհատներ. այսինքն՝ երբ մենք նրանցից յուրաքանչյուրին վերադարձնենք իր անհատականությունը, այլ խոսքով այն հատկանիշները, որոնք կազմում էին իր ինքնությունը՝ նախքան անհետացումը:

Եվ այսպես կրկին, քանի դեռ հանգուցյալները, հարազատները մյուս բոլոր անհայտ մահացածների հետ մեկ զանգված են կազմում, վերապրածների նույնականացումները կարող են արվել միայն վերացական ու անանձնական մի հանգուցյալի հետ, ինչպես նաեւ, ասենք, անհաղթահարելի ու անբուժելի ցավով մարմնավորված մի մարմնի հետ: Հետեւաբար, վերապրածի անհատականացումը չի կարող առկախ մնալ:

Վերապրածի անհատականացումը, այսինքն իրեն իսկ պատկանող սեփականությունը կարող է հնարավոր դառնալ միայն հանգուցյալների անհատականությունը վերադարձնելուց հետո, իսկ ապա նա կկարողանա նրանից տարբերվել ու տարանջատվել: Հետեւաբար, վերապրողը կարող է, հենվելով հանգուցյալների հայտնաբերված բաղկացուցիչ տարրերի վրա, ավելացնել իր իսկ իմացությունները, որոնք այդ պարագայում կարող են առնչություն ունենալ  «հայտնաբերվածների» հետ: Մինչդեռ նախկինում նրանց համար «մուտքն արգելված էր», քանի որ նրանք հանգուցյալներին սպառնում էին վերջնական անհետացումով:

Վերապրումից դուրս գալն այս դեպքում կնշանակեր վերահաստատել հանգուցյալներին որպես ապրողներ՝ իսկ ապա մահացածներ, ինչը թույլ կտար իրենց զավակներին այլեւս չլինել իրենց հերթին անհնարին սուգը կրողներ, այլ պարզապես ուրիշ մարդկանց ժառանգներ: Ցեղասպանությունը կարող է այնուհետեւ դադարեցնել իր հավերժական կրկնությունը և, ինչ-որ կերպ լքելով ներկան՝ պատկանել անցյալին:

Ընտանեկան վերամիավորումներն ու կորուստներն այս դեպքում հավասարաչափ կլինեին: Հանգուցյալները գտնված լինելով որպես կորուսյալներ, գտնված՝ որպեսզի կորսվեն, քանի որ ի վերջո մյուսների նման դարձել են նախնիներ:

Նկարագրածս այս գործընթացը վերաբերում է բոլոր հայերին՝ Հայաստանի, Սփյուռքի, Թուրքիայի կամ ծպտյալ հայերին, բայց նաեւ թուրքերին, որոնք գնալով ավելի շատ են գիտակցում դա և մանավանդ արտահայտվում հրապարակայնորեն:

Այդ մասին է արտահայտվում Ֆեթհիյե Չեթինը իր «Մեծ մայրս» գրքում.  «Այն ինչ նոր էի հայտնաբերել, ամենեւին չէր համապատասխանում իմ իմացածին: Մինչեւ այդ պահն իմ իմացածը տակն ու վրա էր եղել, արժեքներս խարխլվել էին, ուղեղս ցավից ու շփոթից տրոփում էր, վախենում էի գլուխս պայթեր ու մեջի եղածը թափվեր շուրջբոլորս:» Այս գրքում նա պատմում է, թե ինչպես է իր տատը իր հայ լինելու գաղտնիքն է բացում նրան ու պատմում ցեղասպանության ընթացքում տեսածի ու ապրածի մասին: Ֆեթհիյե Չեթինն այսպիսով բացահայտում է իր հայկական արմատները և ծպտյալ հայի ժառանգ լինելը:

Տարբեր ձեւերով այս ցեղասպանության ժխտման գործընթացի մեջ ներքաշված անձանց համար՝ ցեղասպանության ճանաչումը, ինչը հնարավոր կդարձնի հանգուցյալների վերահայտնությունը և ապա սուգը, կլինի փոխհատուցման հիմնաքարը: Սա թույլ կտա, որ ապագան՝ հայերի և թուրքերի սերունդների ապագան վերջապես վերագրանցվի մի կենսունակ ընդհանուր պատմության մեջ:

Ուստի անհրաժեշտ է, որ ցեղասպանության ժառանգները, յուրաքանչյուրն իր հերթին, ուշադրություն դարձնեն մյուսներին՝ վերջ տալու համար կեղծիքին, և որ բոլորը կարողանան այնուհետեւ վերադառնալ իրենց արմատներին (երբեմն բարդ բաղադրությամբ), իսկ ապա վերականգնել իրենց ինքնությունը, ինչպես զանազանության, այնպես էլ մասնակցության մեջ: