Հայկական հարցը քրդականից էլ ավելի դժվար է

• 
• 
Tweet

Մանրամասները

Ստեղծված Հինգշաբթի, Հունիսի 13, 2013, ժ. 20:44-ին

Բանավեճ : Հրանտ Դինքից առաջ և հետո Հայացք Թուրքիայից   Հայկական հարցը քրդականից էլ ավելի դժվար է Հարցազրույց Վեդաթ Յըլդըրըմի հետ

Վեդաթ Յըլդըրըմ Քարդեշ Թյուրքյուլեր խմբի համահիմնադիր

1990-ականներից իվեր, երբ տարբեր ինքնություններով արտահայտվելը տաբու էր, Թուրքիայի բոլոր լեզուներով երգելով հանդես եկող Քարդեշ Թյուրքուլեր խմբի հիմնադիրներից երաժիշտ Վեդաթ Յըլդըրըմի հետ զրուցեցինք Թուրքիայի տաբուներից, կյանքը պարտված սկսողներից, առաջին հայերեն երգող ոչ հայկական խումբ լինելու արկածախնդրությունից, Հրանտ Դինքի հետ նրա մտերմությունից և նրան կորցնելուց վեց տարի անց մեր հասած հանգրվանից: Քարդեշ Թյուրքուլերը որպես «վերականգնման նախագիծ» բնութագրող Յըլդըրըմը հավատում է, որ Թուրքիայում տիրող խտրականական լեզուն հնարավոր է ջարդել անարդարության մատնված խմբերի համերաշխությամբ:

Քո հաճախ արտահայտած հետեւյալ մտքով եմ ուզում սկսել. «Թուրքիայում մարդիկ կան, որոնք կյանքը սկսում են 3:0 պարտությամբ: Քարդեշ Թյուրքուլերի երգերն անբարենպաստ պայմաններում ծնված այդ մարդկանց  վստահություն են ներշնչում»: Կարո՞ղ ենք  Թուրքիայում գոյություն ունեցող տաբու խնդիրների հենց կենտրոնում ծնվածներին էլ դասել դրանց շարքին:

Մեր վերջին ալբոմում «1:0» անունը կրող մի երգ կա: Երաժշտությունը գրել է Արթո Թունջբոյաջյանը: Խոսքերը ե՛ս եմ գրել: Մեծ քաղաքում բացօդյա առեւտրով զբաղվող մի երեխայի գոյատեւման ջանքերի մասին է: Մեծ գաղթի ալիքով շատ մարդիկ  հայտնվեցին քաղաքի կենտրոնում: Սա անսովոր մի կյանք էր նրանց համար: Այս 1:0 պարտությունը երբեմն դառնում է 3:0 և ավելին: Օրինակ՝ քրդերի համար ինքնության խնդիրը պայքարի դաշտ է: Մարդիկ նաեւ տնտեսական խնդիրներ են ունենում: Եթե հայ եք, ապա հաշիվը կարող է 2:0 դառնալ, քանի որ այդ դեպքում շրջանառության մեջ են մտնում կրոնական խտրականությունն ու ցեղասպանության խնդիրը: Հայկական հարցը քրդականից էլ ավելի դժվար է: Քրդական հարցի հետ առնչվող մարդկանց համոզելու համար կարելի է, օրինակ, օգտագործել պահպանողական բնույթի արտահայտություններ՝ «Նույն հավատից ենք», «Արարածին սիրում ենք Արարչի պատճառով»: (Այսինքն՝ Մենք բոլորս էլ Ալլահի արարածներն ենք - թարգմ)

Այս արտահայտության մեջ հայերին էլ սիրելու մի պատրվակ չե՞նք կարող գտնել...

Այս ասացվածքը թուրքի ու իսլամի սինթեզում է հետապնդում: Այդ իսկ պատճառով՝ այստեղ «զրոները» հաճախ ավելանում են: Ինչպես օրինակ՝ գնչուների  կամ էլ ալեւիների համար: Մի ժամանակ համալսարանում գլխաշորով կանանց վիճակն էլ էր այդպիսին: Խտրականության հետ կապված հարցերը Թուրքիայում մեծ խնդիր են:

Այս խնդիրները ե՞րբ սկսեցիր հայտնաբերել:

Ճիշտն ասած, ես այս բաները լավ չգիտեի, երբ համալսարանում սկսեցինք Քարդեշ Թյուրքուլերի նախագիծը: Պաշտոնական պատմությունը, որը պատմության աղավաղումն է, պետության ստեղծած արտահայտությունները և կարմիր գծերը խոչընդոտում են, որ  ժողովուրդը որոշ գիտելիքներ ձեռք բերի: Քարդեշ Թյուրքուլերը մի  նախագիծ է, որը երաժշտության միջոցով փորձում է , բացահայտել, ջրի երես հանել տարբեր լեզուներ ու մշակույթներ: Ուզած-չուզած, սկսում ես հետազոտել, թե ովքեր են Թուրքիայում մեր կողքին ապրող մարդիկ: Քանի որ Բողազիչին Ռոբերտ Քոլեջից վերածված մի համալսարան է՝ այստեղ համեմատաբար ավելի հանգիստ է: Օրինակ, մեր գրադարանում հայերեն գրքեր կան, գուցե ուրիշ ոչ մի համալսարանում չկա: Երբ մտածում էինք, թե ինչպես կարող ենք ձեռք բերել այդ երգերը, նրանք հայտնվեցին մեր գրադարանում: Հետո, հայ համայնքի հետ մեր հարաբերություններն ավելի խորացան: Մի օր համալսարանում աշխատելիս՝ պատահաբար այնտեղով անցնող մի ընկեր ասաց. «Սա մեր լեզուն է, դուք հայկական երաժշտությո՞ւն եք նվագում»:

Հայերեն չգիտեիք,  չէ՞: Ինչպե՞ս էիք երգում:

Սկզբում նմանակում էինք: Միաժամանակ, փորձում էինք կապեր հաստատել: Այդ մեր հայ ընկերը մեզ օգնեց, հետո այստեղի հայերը մեզ աջակցեցին. Թե՛ Ակոսի և թե՛ Արասի շրջապատում շատ ընկերներ ունենք: Մխիթարյանների ակումբը կա, որտեղ համերգ ենք տվել: Այստեղ թե՛ պոլսահայեր և թե՛ Դիարբեքիրի նման քաղաքներից գաղթած հայեր կան: Նրանք քրդերեն էլ են իմանում:

Հրանտ Դինքի հետ ա՞յդ ժամանակաշրջանում ծանոթացաք:

Մխիթարյանի համերգին ծանոթացանք: Կարծեմ 1995-ին էր: Ռաքելն այնտեղ քրդերեն և հայերեն մի երգ էր երգել: Մենք այդ համերգին թուրքերեն, քրդերեն, հայերեն, չերքեզերեն և ադրբեջաներեն էինք երգել: Այդ օրերին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջեւ պատերազմ էր: Մերը՝ ժողովուրդների միմյանց հակադրման դեմ արտահայտվելու մի տեսակ երաժշտական ակցիա էր: Մտածում էինք, թե կարող է մեր ադրբեջանական երգի պատճառով  խնդիր ստեղծվի, մինչդեռ պարզվեց՝ նրանք այդ երգը գիտեին: Սրանք դժվար խնդիրներ են՝ հիմա Ադրբեջանում հայերեն երգելը շատ դժվար բան է:

Տարբեր տեղերում ի՞նչ տեսակ արձագանքներ եք ունենում:

Քարդեշ Թյուրքուլերն այնպիսի մի նախագիծ է, որ... Վերականգնման մի նախագիծ: Ինչպիսի՞ նախագիծ: Սամսունում համերգի էինք գնացել: 90-ականների սկզբին Սամսունում հայերեն երգ երգեցինք, պատկերացրե՛ք: Մեզ հրավիրողները, պարզ է, ձախակողմյաններն էին, և դրա  շնորհիվ էլ դահլիճում որեւէ տհաճ բան չպատահեց, բայց ոստիկաններն այնտեղ էին: Քրդերեն էինք երգում՝ իրարանցում եղավ: Հետո միջին արեւելյան երգեր, պարերգեր երգեցինք՝ մեկ էլ տեսանք ոստիկաններն էլ են սկսել պարել: Փորձում ենք հավասարակշռված երաժշտություն ներկայացնել: Առանց խտրականության՝ փորձում ենք Թուրքիայի բոլոր երանգները ներկայացնել, այդ պատճառով էլ բան չեն կարողանում ասել: Պատերազմի դեպքում ուրիշ է: Պատերազմի ընթացքում իր զավակին կորցրած մարդը պարզ է, որ կանխակալ վերաբերմունք է ունենում: Համարենք, որ Հայաստանում տված մեր համերգին ներկա է պատերազմի ժամանակ որդուն կորցրած մի մայր կամ հայր: Նա անպայմանորեն ադրբեջանական երգին վատ է արձագանքելու: Բայց, ամբողջ համերգին հետեւելու դեպքում՝ այդ զգացումը չի լինի: Որովհետեւ տեսնում են՝ էս տղերքի խնդիրն ուրիշ է:

Մխիթարյանի համերգի օրերին կարծում եմ դեռ ձեր ալբոմը չէր թողարկվել: Այդ ժամանակ ինչպիսի՞ մտքեր էիք փոխանակում Հրանտ Դինքի հետ: Նա ձեզ առաջարկություններ անո՞ւմ էր: Ինչքան գիտեմ՝ միասին Անի եք գնացել:

Գիտեք, Հրանտը կախարդական մի բան ունի, դա բնազանցական մի վիճակ է: Չե Գեվարան էլ է այդպիսին՝ Դենիզ Գեզմիշն ու Մուսա Անթերն էլ: Նրանք հիանալի կարողանում են կապ ստեղծել քաղաքական կյանքի ու առօրյա կյանքի միջեւ: Առօրյայում նրանք շատ համեստ լեզու ունեն, կարող են լավ սիրո սեղան գցել: Մենք սկսեցինք ավելի հաճախ շփվել Ակոսի շրջապատի հետ: Մեր Անի գնալը Կարսի Կովկասյան փառատոնի առիթով եղավ: Մտքի փոխանակումներ իհարկե ունեինք: Մեր Հայաստան գնալն էլ նրա կտակն էր: «Մի օր գնալու ենք այնտեղ, Քարդեշ Թյուրքուլերն ու Սայաթ Նովան միասին են բեմ դուրս գալու», - ասել էր նա: Նա Անատոլիայի հայերին էլ լավ գիտեր: Սկզբնական շրջանում ավելի շատ Հայաստանում կամ Ստամբուլում կատարվող երգեր էին մեր երգացանկում: Անատոլիայի հայերի երգերը շատ հազվագյուտ էին:

Արգելված լինելով հանդերձ՝ քրդերենը ինչ-որ չափով իր տեղը գտնում էր: Բայց, ըստ երեւույթին առաջին անգամ հայերենով էր հանդես գալիս ոչ հայկական մի խումբ:

Գուցե այդպես էր: Երեւի Քարդեշ Թյուրքուլերը հայերեն երգող առաջին ոչ հայկական խումբն էր: Նույնն է ասորերենի դեպքում: Քարդեշ Թյուրքուլերն իր երգացանկը կազմելիս ելնում է ոչ թե «սիրուն մի երգ փնտրելու», այլ փորձում է ավելի շատ մի անկյունում մոռացված երգերը ի հայտ բերել և դրանք մշակութային մի ներկապնակի մեջ ներկայացնել: Օրինակ՝ հիմա Թուրքիայում դուդուկը շատ մոդայիկ է, իսկ այն ժամանակ մենք առաջիններից էինք, որ այն նվագում էինք:

Մի օր էլ մենք մեզ հարց տվեցինք. «Հայերը շատ են տառապել, բայց մի՞թե միայն այսպիսի թախծի, գաղթի և կոտորածի երգեր ունեն: Որտե՞ղ են նրանց երջանիկ պահերի երգերը:» Աշխատեցինք «Հայնինարի» նման հայկական քոչարիների վրա, «Էս գիշեր համբարձում է» և նման երգերի վրա: Այս երգերին միայն կարոտախտով չենք նայում. «անցյալն ինչ լա՜վն էր» ասելուց այն կողմ ենք գնում՝ փորձում ենք այն նորացնել: Ուզում ենք, որ այս երգերը հարատեւեն:

Ձեր ալբոմների միջոցով մարդիկ առաջին անգամ հայտնաբերում են, թե ինչ ժողովուրդներ, ինչ երգեր են եղել այս վայրերում: Կա՞ն ունկնդիրներ, որոնց մոտ նման գիտակցություն է առաջանում:

Իհարկե:  Օրինակ, եզդիական մի հոգեւոր երգ էինք երգել մեր վերջին ալբոմում: Մարդիկ զարմացած էին, որ նման բան գոյություն ունի: Դիարբեքիրցի հայերից Օննիկ Գուլջյանի «Ամեն» կոչվող հոգեւոր երգն էլ կա: Մարդիկ զարմանում են, երբ կատարում ենք այն, դա մոդալ հոգեւոր երաժշտություն է:

Քարդեշ Թյուրքիուլերի կազմավորման շրջանի հետ համեմատելիս ի՞նչպիսին է այսօր Թուրքիան: Տաբու խնդիրների տեսակետից ո՞ր հանգրվանում ենք այսօր:

Քրդական հարցում այսօր շատ տարբեր մի հանգրվանում ենք: Ջինը շշից դուրս է եկել արդեն:  Բոլորը գիտակցում են, որ այս հարցը պետք է ինչ-որ լուծում գտնի, քանի որ քրդերը չեն նահանջում: TRT Şeş-ի (քրդերեն պետական հեռուստակայան – թարգմ) նման փոքր քայլերով չեն կարող խաբել: Կարող ենք ասել, որ ալեւիական, քրդական և հայկական հարցերն իրար կապող երեք իրադարձություն կա. Հրանտ Դինքի սպանությունը, Մադըմաքը և Ուլուդերեն: Իրականում երեքն էլ իրար շատ նման են: Ժողովուրդների սիրտը խոցող շատ խորհրդանշական դեպքեր են դրանք: Այստեղ շատ համակարգային մի խնդիր կա: Դժվար է ասել, թե այդ խնդիրներին իսկական լուծումեր են փնտրում: Ընդունենք, թե դա արել է այն ժամանակվա խորը պետությունը: Հիմա նոր իշխանություն է եկել: Մարդ առնվազն ակնկալում է, որ անվտանգության հարցը կարգավորվի: Այս հարցերի լուծումը կապված է թուրքի և իսլամի սինթեզման գաղափարը ջարդելու հետ: Եթե քրդական հարցը որոշ չափով կարգավորվի՝ մյուս հարցերին էլ լուծում փնտրելն ավելի կհեշտանա: Այդ իսկ պատճառով, հարկավոր է բոլոր ժողովուրդների համերաշխությունը:  Պետք է թույլին աջակցել, իսկ մենք փորձում ենք դա՛ անել:

Հրանտ Դինքի երազն իրականցնելով 2008թ. Հայաստանում համերգներով հանդես եկաք: Ինչպե՞ս անցավ, մի քիչ կխոսե՞ք այդ մասին:

Հրանտի կտակն էր դա: Սայաթ Նովա երգչախմբի հետ հարյուր հոգի էինք: Հեշտ չէ այդքան մարդով տեղ գնալ: Մեզ աջակցողներ եղան: Երեւանի օպերայում համերգ տվեցինք: Վանաձոր գնացինք, այնտեղ իսկական ժողովրդական համերգ եղավ՝ շատ գեղեցիկ էր: Համերգները լեփլեցուն էին, հարցազրույցներ տվեցինք, հայկական մշակութային և արվեստի ակումբների հետ կապեր հաստատեցինք: Եզդիական մի գյուղ գնացինք, դենգբեժների (քուրդ գուսաններ - թարգմ) հետ արձանագրություններ արեցինք, դրանք մի շարք վավերագրական ֆիլմերի վերածեցինք:

Նորից Հայաստան վերադառնալու մտադրություն ունե՞ք: Երեւի նորից առիթ չեղավ:

Ոչ, չեղավ: Ամբողջովին ֆինանսների հետ կապված խնդիր է դա: Համույթը շատ բազմանդամ է: Վերջերս Արթո Թունջբոյաջյանի հետ մի ալբոմ պատրաստեցինք: Մտածում էինք միասին գնալ, բայց ֆինանսական խոչընդոտներ առաջացան: Հայաստանը հարուստ երկիր չէ, օդանավի տոմսերը շատ թանկ են: Սահմանն էլ փակ է: Հրանտի հետ, որ նկարվել էինք Անիում, դիմացի կողմը Հայաստանն էր, մեջտեղում էլ Ախուրյանը: «Երեւանը այստեղից 30-40 կմ է, իսկ ես վաղը օդանավով Կարսից Ստամբուլ եմ գնալու՝ այնտեղից էլ Հայաստան», - ասել էր նա: Այսպիսի վիճակ է: Թեեւ գեղեցիկ քաղաք է, բայց սահմանի փակ լինելու պատճառով Կարսը մեռյալ քաղաք է:

Պատկերացնում եմ՝ ինչ լավ կլիներ սահմանի վրա կամ Անիի ավերակների մոտ համերգ տայիք

Իրականում այդպիսի ծրագիր կար, գիտե՞ս: Չեղավ, չկարողացանք անել: Գուցե 2015-ին անենք:

Հենց սահմանի վրա անելը գուցե անհնար է, բայց պատկերացրու, դուք սահմանի մեկ կողմը, իսկ մյուս կողմում էլ Հայաստանյան մի խումբ համերգ եք տալիս... Քանի որ Անիում դիմացի կողմը աշխատող գյուղացիների ձայնն անգամ լսվում է:

Լսվում է՝ իհարկե: Ինչ լավ կլիներ: Թերեւս, նման խորհրդանշական մի բան կարելի է անել: Սա իհարկե կախված է երկրի վիճակից, Թուրքիա-Հայաստան հարաբերություններից, շատ ու շատ բաներից: Այս պահի դրությամբ՝ երկու նախագահների փոխադարձ այցելություններից հետո Թուրքիան հարցը Ղարաբաղի հետ կապեց: Իրականում Ղարաբաղի և Կիպրոսի հարցերը իրար նման են: Մենք էլ այսպիսի մի խնդիր ունենք, ի՞նչ է լինելու: Եթե դրա հետ կապենք՝ այս գործը վերջ չի ունենա:

Չեչեներեն, ադրբեջաներեն երգերից էիք խոսում: Չեչենները կամ կովկասյան ծագումով այլ խմբեր ավելի շատ հայտնի են որպես ազգայնականներ: Նրանց արձագանքներն ինչպիսի՞ն են: Քրդերենի ու հայերենի կողքին սեփական լեզվով երգ լսելու հանգամանքը գոնե նրանց զզվանքի զգացումից ետ պահո՞ւմ է:

Անշուշտ: Երբեմն մեր կեցվածքն էլ ենք փոխում: Օրինակի համար, Չեչնիայի կամ Պաղեստինի հարցերը այսօր Թուրքիայում վերածվել են աջ պահպանողական շրջանակների սեփականությունը: Ի՞նչ է տեղի ունենում, պետք է հետաքրքրություն ցուցաբերել: Այժմ Չեչնիայում զուլում է՝ մարդիկ ինքնություն, մշակույթ ունեն: Չեչեներեն մի երգ սովորելու համար գնացինք նրանց ապրած տեղը, ծանոթացանք: Նրանք համարում են, որ իրենց «միշտ մի աչքով են նայում»: Մենք մշտապես փորձում ենք հավասարակշռությունը պահպանել, հարցադրումներ անել, նախապաշարումները մի կողմ դնել: Յուրաքանչյուր ազգ մի ողբերգություն ունենում է, և այդ ողբերգությունները բոլորինս են:

Կարծեմ Ֆերյալ Օնեյն էր խոսում դրա մասին. Պարզվում է՝ ձեր ունկնդիրների մեջ ծայրահեղ ազգայնականներ էլ կան: «Լա՜վ, քրդերենը մի կերպ հասկացանք, բա ինչո՞ւ եք հայերեն երգում», - ասում են նրանք:

Հենց այդ պատճառով էլ հայկական հարցը քրդականից շատ ավելի դժվար է: Ահա այդտեղ է, որ «զրոները» շատանում են:

Բեմում տարբեր թեմաների եք անդրադառնում: Կարծեմ 6-7 սեպտեմբերին առնչվող մի պերֆորմանսով էիք հանդես եկել: Էլի նման աշխատանքներ կատարելո՞ւ եք:

Այո, Թաթավլա երգի համար էինք արել դա: Թաթավլան Քուրթուլուշի նախկին անունն է: Փորձեցինք պարային-երաժշտական այդ ելույթով խորհրդանշական մի լեզվով վերարտադրել այդ օրերը: Պաղեստինյան խնդրի հետ կապված «Յո-յո» անունով մի երգ ունենք, կարելի է այն կոչել Գազա-Ջիզրե հանդիպում (Ջիզրեն Թուրքիայի հարավ-արեւելքում քրդական քաղաք է – թարգմ): Այնտեղ քար գցող երեխաները հերոս են դառնում, իսկ այստեղ՝ ահաբեկիչ: Ուզեցինք այս երկերեսանիությունը կոտրել: Նույն թեմային նվիրված երաժշտական-պարային մի ներկայացումով էլ ենք հանդես եկել: Այս տարի էլ Բոբիկ ոտքեր ընկերության հետ համատեղ պարային մի ներկայացում ցուցադրեցինք:

Այս վերջերս ձեզ ավելի հաճախ սկսեցինք հեռուստատեսությամբ տեսնել: Հիշում եմ՝ նույնիսկ մտածել էի, որ «գլխներիս քար է տեղալու, այս ինչքա՜ն շատ ենք տեսնում Քարդեշ Թյուրքուլերին հեռուստատեսությամբ»:

Այո, մենք էլ ենք ասել՝ «Աշխարհի վերջն է սա, ի՞նչ»: Հիմա ավելի հանգիստ միջավայր է: Ավելի խաղաղ մի մթնոլորտ է ստեղծվում, որը մեծ դեր ունի այս ամենում: Երկրորդ գործոնն էլ մեր 20-ամյակի հետ կապված միջոցառումներն են:

Մի ժամանակ անհնար էր Քարդեշ Թյուրքուլերի տեսահոլովակը ցուցադրող հեռուստակայան գտնել:

Այդպես էր: Դա սկսեց մի քիչ կոտրվել Վիզոնտելե-ով: Բայց իրականում այդ երեւույթը դեռ շարունակվում է: Այն ինչ անվանում են ազգային ալիքներ, դրանք իսկապես «ազգային» են: «Եթե քրդերեն հաղորդում եք ուզում թողարկել, - ասում են - գնացեք TRT Şeş»: Մարդիկ վախենում են ընդհանուր դաշտում հանդիպելուց՝ ակնկալելով, որ ամեն համայնք իր մեջ պետք է տապակվի: Մեկ վերեւի մշակույթը կա, մեկ էլ՝ ներքեւի «փոքրիկ մշակույթները»: Կարծես ասում են՝ «Ձեզ հեռուստակայան տվինք, էլ ի՞նչ եք ուզում:» Իրոք, սա խտրականություն է: Համայնք դառնալով՝ մի՞թե ես կկարողանամ պահպանել իմ մշակույթը...

Ի՞նչ արձագանքներ եղան ձեր մասնակցած այդ հաղորդումներից հետո:

Ընդհանուր առմամբ շատ ուրախ էին: Այն մարդիկ, որոնք հավատում են, որ ժողովուրդները կարող են համատեղ ապրել շատ են ուրախանում:

Տհաճ դեպքեր չե՞ն եղել:

Քարդեշ Թյուրքուլերի վեբկայքը կոտրեցին: Երբ տեսանելի դաշտում եք, այսպիսի բաներ պատահում են: Հրանտ Դինքի վիճակն էլ էր այդպիսին: «Սա ի՞նչ համարձակություն է», - ասում էին մարդիկ: Քարդեշ Թյուրքուլերին շատերը գիտեն, բայց եթեր դուրս գալուց հետո մեր թշնամիներն էլ շատացան: Ինչպես ասում էի՝ սա վերականգնման նախագիծ է: Տա՛ Աստված, բոլորս միասին այդ խտրական լեզուն ջարդելու ենք: Եթե Տերը կամենա (ծիծաղ):

Ձեր մասնակցությամբ CNN Türk-ի ծրագրով առաջին անգամ Թուրքիան Նոր տարին դիմավորեց  քրդերեն, հայերեն և այլ երգերով: Նույնիսկ, որքան հիշում եմ, ճիշտ կեսգիշերին հայերեն երգ հնչեց: Ինչպե՞ս առաջացավ Ամանորի այդ ծրագիրը:

Բազմաթիվ ճնշումներ կան, այո, բայց իրականում այդ կարմիր գծերը ինչ-որ պահին մարդկանց տանում են ինքնագրաքքնության: Նրանք խուսափում են: Մինչդեռ, բազմաշակութայնության կողմնակից մեծ թվով մարդիկ կան: Դրա համար էլ նրանք շատ ուրախ էին: Նրանք ծափահարեցին ոչ միայն Քարդեշ Թյուրքուլերի երաժշտությունը, այլ նաեւ «այսպիսի մի երկիր» ունենալու պատկերը: Երեւի թե առաջին անգամն է, որ նման պատկեր ներկայացվեց Ամանորի կապակցությամբ: Դրանից հետո այլ հեռուստաընկերություններից էլ հրավերներ ստացանք: Այսպիսով կարողանում ենք կոտրել ինքնագրաքքնությունը: Սա իհարկե երկրի այս պահի «բարենպաստ մթնոլորտով» էլ է պայմանավորված: Չգիտենք, թե վաղը ինչ կլինի:

Ասում են՝ Նոր տարին ինչպես սկսում ես, այնպես էլ շարունակում ես: Եթե Թուրքիան նման երգերով Նոր տարին դիմավորեց, կշարունակի՞ նա արդյոք այդ նույն դրական ընթացքով:

Ես հուսով եմ: Սա վերջ չունի: Հերիք է ինչքան մարդ մահացավ: Խաղաղության ուղիները քարից են՝ քար դնողներ լինելու են: Պետք է հույս ունենալ: